Pieśni do przyjaciela

Pieśni do przyjaciela

Cantigas de amigo – Pieśń nad Pieśniami

Martin Codax - Cantigas de amigo

Ondas do mar de Vigo (I)

Mandad'ei comigo (II)

Ay Deus se sab'ora meu amigo (IV)

Quantas sabedes amar amigo (V)

Mia irmana fremosa (III)

Eno sagrado en Vigo (VI, instrumental)

Ay ondas que eu vin veer (VII)

Pierre Abélard (1079-1142) - Epithalamica (proza, Nevers, XII w.)

Epithalamia-Estampie (utwór instrumentalny)

Veni dilecte – Anima mea liquefacta est – Indica mihi (antyfony z dramatu loturgzcnego z Ratyzbony, XII w.)                       

Bruno di Segni (c. 1045-1123) – Quis est hic (Włochy, XI w.)

In lectulo meo (antyfona, Tegernsee/Bawaria, XV w.)                                                      

Stampedes (utwór instrumentalny)

In lectulo meo (antyfona, Bazylea, XV w.)                                                            

Epithalamia (proza, Canterbury, XI/XII w.)

ensemble Peregrina (Bazylea)

Agnieszka Budzińska-Bennett – śpiew, harfa romańska

Baptiste Romain – fidele

O programie

W pierwszej części naszego programu prezentujemy cantigas de amigo Martina Codaxa, poety i być może kompozytora, który żył i tworzył w XIII-wiecznej Galicji – północno-zachodnim rejonie Hiszpanii. Ten cykl kilku utworów to jeden z najwcześniejszych przykładów pieśni jednogłosowych, w których narracja należy do kobiety. Stałym motywem literackim cantigas de amigo są błagalne pytania stęsknionej dziewczyny kierowane do nieobecnego ukochanego, do matki, do siostry lub do sił natury – morza i fal. Pieśni Martina Codaxa nie powstały jednak w próżni. W rzeczywistości, oprócz licznych dworskich aluzji, słownictwo i wszechobecny temat miłosnej tęsknoty wykazują rozpoznawalne wpływy biblijnego języka Canticum canticorum. Wyrażenia "jestem rozmiłowana", zwrot "piękna siostro" czy jasno wyrażone pragnienie ujrzenia twarzy kochanka, z pewnością mają swoje korzenie w Pieśni nad Pieśniami. Dlatego też na drugą część naszego koncertu wybraliśmy średniowieczne utwory wykorzystujące miłosną poezję króla Salomona.

Średniowieczni kompozytorzy byli szczególnie zainteresowani tworzeniem bardzo wyrafinowanych opracowań tekstu Pieśni nad Pieśniami. Jednym z przykładów są dwie niezwykle ekspresyjne i wybujałe XV-wieczne antyfony z tekstem In lectulo meo. Tekst kładzie nacisk na temat poszukiwania i tęsknoty ("szukałam go, ale nie znalazłam") – temat nieodległy od pieśni Codaxa, jak na przykład w pieśni I, gdzie, podobnie jak biblijna Oblubienica, galicyjska dziewczyna zapytuje se vistes meu amigo ("czy widzieliście mojego ukochanego?"). Wersja In lectulo meo z bawarskiego klasztoru Tegernsee wykorzystuje szeroki ambitus i kilka interesujących środków retorycznych: utwór oscyluje między prostą recytacją num quem diligit anima mea vidistis ("czy widzieliście tego, którego wielbi moja dusza?") na której Oblubienica wypytuje strażników miejskich, a wirtuozowską wznoszącą się figurą na surgam ("podniosę się") lub falistym opadającym circuibo civitatem ("obejdę miasto"). Inna wersja, tym razem z XV-wiecznej Bazylei, jest również pełna ekspresyjnych fraz i opowiada dramatyczną historię radości przezwyciężającej smutek, gdy Oblubienica odnajduje zagubionego Oblubieńca.

Oprócz kilku innych antyfon, w których stęskniona Oblubienica słyszy głos Ukochanego i opisuje swój miłosny stan, prezentujemy dwie niezwykłe kompozycje. Anonimowa Epithalamia to biblijny dialog Oblubienicy i Oblubieńca w formie sekwencji, pełen ekspresyjnych zwrotów i o ogromnym potencjale dramatycznym. Oblubienica poetycko przedstawia swój stan zakochania, a Oblubieniec z miłością jej odpowiada. Utwór ten pochodzi z XI-wiecznej Anglii i dzięki specjalnemu zakodowanemu zapisowi alfabetycznemu umieszczonemu nad oryginalnym tekstem, możliwe jest odtworzenie jego melodii. Ten sprytny pomysł pozwala na odszyfrowanie absolutnie precyzyjnej wysokości dźwięku tej pięknej i unikalnej sceny zaślubin nawet po tysiącu lat!

Kolejny utwór, proza (sekwencja) Epithalamica z manuskryptu z Nevers, to ambitna kompozycja przypisywana jednemu z największych umysłów XII wieku, Piotrowi Abelardowi (1079-1142), powszechnie znanemu z nieszczęśliwego romansu z Heloizą. Utwór podzielony jest na trzy części: "Pieśń druhen" (wstęp), "Pieśń oblubienicy" (pieśń właściwa) oraz psalmodyczny finał. Treść tej sekwencji można przedstawić następująco: Oblubienica, prowadzona przez druhny, oczekuje swego Oblubieńca. Ten pojawia się, ale nie zauważa Oblubienicy, która wyrusza na jego poszukiwanie. Cała środkowa część sekwencji opisuje właśnie dramatyczne poszukiwania Oblubieńca przez Oblubienicę, która, zrozpaczona i posiniaczona przez strażników miejskich, gorzko opłakuje jego stratę. Piękne gry słowne risi mane, flevi nocte, mane risi, nocte flevi ("w dzień się radowałam, w nocy płakałam; rano się radowałam, w nocy płakałam") pozwalają nam raz jeszcze przypomnieć sobie smutek i płacz opuszczonej dziewczyny z Vigo ("smucąc się płaczę dzień i noc” w pieśni I). Szczęśliwe zjednoczenie kochanków wyrażone jest pochwalnymi słowami psalmu przez chór druhen, podkreślającymi, że "jest to dzień, który Pan uczynił" (Hec est dies quam fecit Dominus). Różnorodność melodycznych zwrotów oraz sama struktura tej pieśni są bardzo nowatorskie, a Epithalamica reprezentuje jedno z najwyższych osiągnięć kompozytorskich XII wieku.

Agnieszka Budzińska-Bennett